Vreemde Steden, Bijzondere Oorden - The Sequel

Wie Vreemde Steden, Bijzondere Oorden I heeft gelezen, zal in dit tweede deel veel herkenning vinden, al is het maar vanwege de aansluitende kaften, en tegelijk merken dat de bundel een paar duidelijke verschuivingen maakt. Deel I was een ontdekkingsreis: een caleidoscoop van nieuwe stemmen en vertrouwde namen die het thema vooral gebruikten om originele settings te schetsen. Het voelde soms nog als een verkenningstocht: veel sfeer, soms schetsmatig, vaak nieuwsgierig experimenterend.

Deel II is zelfverzekerder en breder van toon. De redactie durft langere cycli en samenhangende stadportretten te brengen (zoals Diastima of Orsenna), waar deel I vaker losse, kortere schetsen bood. De kwaliteit van de wereldbouw is gemiddeld hoger: meer auteurs nemen de tijd om hun stad een geschiedenis, economie en sociale structuur te geven in plaats van enkel een exotisch decor. Toch heeft deel I iets dat hier soms ontbreekt: een rauwe frisheid, het gevoel dat auteurs het thema voor het eerst aftasten en onverwachte hoeken opzoeken. In dit tweede deel zie je vaker vakmanschap en herhaling van bekende registers, professioneel, maar minder verrassend.

Sterker dan in I is hier de variatie in toon: harde SF naast gotische fabels, melancholieke reisverhalen naast spitse satires. De gevestigde namen drukken hun stempel, soms tot het voorspelbare af, terwijl nieuwe stemmen wat minder verrassen dan destijds. Maar als geheel is deel II ambitieuzer en consistenter; wie deel I waardeerde om de sprankelende diversiteit, zal hier vooral genieten van het rijpere vakmanschap en de beter uitgewerkte vreemde steden.

En wat vond ik uiteindelijk van dit tweede deel? Laten we er een reisje aan wagen.

 

Het zwarte meer (Johan Klein Haneveld)

Klein Haneveld opent de bundel met een cyclus die meteen de toon zet: het zwarte meer is lokmiddel en valkuil, een plek die verlangens spiegelt en genadeloos teruggeeft. Slim is de keuze om de stad rond het meer te tonen in losse verhalen; zo krijgen we telkens een ander perspectief, van vakantiegangers tot vissers en opportunisten.

De schrijver excelleert in sfeer: pijnboombossen, de obsidiaanzwarte vlakte die licht opslokt, het toeristische stadje dat tegelijk banaal en dreigend voelt. Vakantie en Goede vangst ademen subtiele spanning; Beste vrienden en Hun verdiende loon draaien verlangens venijnig om. De toon blijft melancholiek en wrang.

Zwak is de herhaling: vaak dezelfde structuur — nieuwsgierige buitenstaander ontmoet raadselachtige kracht. Het meer blijft mysterieus maar statisch; wie op nieuwe onthullingen hoopt, krijgt variaties op hetzelfde motief.

Als opening sterk en thematisch zuiver: degelijk geschreven, sfeervol en programmatisch, maar meer variatie in toon en risico’s had het memorabeler gemaakt.

 

Diastima (Django Mathijsen & Anaïd Haen)

Met Diastima verplaatsen Mathijsen en Haen ons van het mysterieuze meer naar een bruisende ruimtestad vol dokken, corridors en moreel grijze figuren. Waar Klein Haneveld introspectief blijft, ademt dit pure space opera: piraten, verstekelingen en reparatiewerven in een rommelige, levendige kosmos.

Het openingsverhaal Breedheler253247’s vlucht is raak: een jonge verstekeling zoekt vrijheid in een universum dat vrouwen hun eicellen afpakt, maatschappijkritisch én avontuurlijk. Dialogen zijn vlot, de setting heeft die Firefly-achtige lived-in sfeer met eigentijdse thema’s.

Niet alles overtuigt: meerdere verhalen herhalen het patroon van sabotage en achtervolging in nauwe gangen. De stad voelt soms meer decor dan doorleefde cultuur.

Toch blijft dit vermaak met hart: energiek, toegankelijk, met menselijke drijfveren. Minder subtiel dan Klein Haneveld, maar levendiger en eigentijdser, een sterke tweede zet die de bundel opentrekt naar interstellaire vrijhavens.

 

De mistlanden van de equinox (Jaap Boekestein & Tais Teng)

Na de strakke eenheid van het Zwarte Meer en de pulpenergie van Diastima duiken we hier een labyrint van verhalen binnen. Boekestein en Teng brengen hun kenmerkende barok: taal die krult en kronkelt, beelden die over elkaar buitelen, werelden vol bizarre goden, robotsteden, verboden poorten en decadente paleizen. Een ruiker edelweiss van Gods Sabeltand en Klaverhoning in gouden kruiken openen met exuberante verbeeldingskracht; de schrijvers schetsen steden als levende sprookjesboeken waarin waanzin en humor hand in hand gaan.

Het mooiste is hoe de “mistlanden” tegelijk droom en nachtmerrie worden: flarden steampunk, occultisme en kosmisch absurdisme vermengen zich tot een universum dat nergens logisch hoeft te zijn maar altijd zintuiglijk blijft. Soms voelt het als Jack Vance die op vakantie gaat in Lovecrafts droomlanden en daar een lading hallucinogenen proeft.

De keerzijde: niet elke tekst draagt even goed. Sommige verhalen lijken vooral een vehikel om nog een nieuw wonderlijk detail te introduceren, zonder sterke plot. Wie houdt van strakke narratieven kan verdwalen in de taalwaterval. En het duo herhaalt bekende trucs: de ironische verteller, het tongue-in-cheek godendom, de “o kijk eens wat vreemd”-esthetiek.

Toch is dit een onmiskenbaar rijk en flamboyant hoogtepunt in de bundel. Boekestein en Teng weten als geen ander hoe je een stad tegelijk mythisch, grotesk en verleidelijk maakt. Wie zich durft over te geven aan hun taalcircus, wordt rijk beloond.

 

Torbelhaven (Laura Scheepers)

Na het barokke vuurwerk van Boekestein & Teng voelt Torbelhaven als een onverwachte adempauze. Scheepers kiest voor een compacte havenstad vol mist en intriges, waar elke steeg een geheim draagt en magie nooit ver weg is. De vijf verhalen, van De Stormsteen tot Gauwdiefje, weven samen een stad die doet denken aan Venetië op zijn somberst, maar dan met een sluimerend bovennatuurlijk randje.

Scheepers schrijft trefzeker en beeldrijk: de geur van nat hout en pek, de echo van voetstappen op kadeplanken, het zachte zoemen van iets dat misschien wel een vloek is. De personages zijn kleine lieden, smokkelaars, marktkooplui, kinderen die te veel zien. Dat geeft de stad een rauwe, intieme schaal. In De Stormsteen en De branden voel je het gevaar van oncontroleerbare krachten; De Wacht en Gauwdiefje geven juist meer menselijke emotie en stille rebellie.

Niet elk verhaal heeft een sterke clou; soms eindigt het meer als sfeerbeeld dan als afgeronde vertelling. Toch stoort dat hier minder: Torbelhaven leeft vooral in flarden en geuren. Het is geen stad van grote heroïek, maar van sluipwegen en stil verdriet — en dat maakt deze cyclus een ingetogen, sfeervol juweel na al het flamboyante geweld van de voorafgaande hoofdstukken.

 

Rimani (Karlien van Houtte)

Met Rimani krijgen we een stad die zich presenteert als een zonnige Italiaanse ansichtkaart, maar onder de pleinen en terrassen kraken geheimen. Van Houtte schrijft met een lichte, elegante pen: Lente in Rimani opent bijna filmisch — zonovergoten straten, geur van koffie, flarden muziek — en lokt je vervolgens een subtiel spel van misleiding en identiteitsverwisseling in.

De vier verhalen spelen slim met schijn en werkelijkheid. In Op de loer en Persoonsverwisseling verschuift de stad als een toneeldecor: personages denken te weten wie ze zijn en waar ze wonen, tot Rimani zelf hun identiteit ondermijnt. Twee bier brengt een melancholische toets: vriendschap en verlies tegen het decor van een stad die tegelijk gastvrij en genadeloos kan zijn.

Stilistisch is dit verfijnd: Van Houtte heeft gevoel voor ritme en weet precies hoeveel detail ze nodig heeft om Rimani te laten ademen zonder het te overladen. Toch mist soms spanning; sommige verhalen kabbelen meer dan ze snijden, waardoor de stad iets te veilig blijft.

Toch is Rimani een welkome zachte schakering in de bundel: minder bombast, meer psychologische resonantie. Een stad die je niet overdondert, maar langzaam binnendringt en nog even blijft hangen zodra je denkt haar te begrijpen.

 

Lamento’s van Lamprey (Jan J.B. Kuipers)

Kuipers trekt ons uit de mediterrane warmte van Rimani en dompelt ons onder in Lamprey: een stad die kraakt, zweet en langzaam uit elkaar lijkt te vallen. De vier verhalen — Therapie voor een stad, Een been voor de revolutie, De dag dat het IJkgebouw vervaagde en Hotel Argosie — vormen samen een portret van stedelijk verval, bureaucratische waanzin en stille opstand.

Kuipers schrijft met zijn bekende mengsel van melancholie en maatschappijkritiek. In Therapie voor een stad krijgt Lamprey bijna een eigen psyche: een plaats die ziek is aan herinneringen en pogingen tot genezing ondergaat. Een been voor de revolutie en IJkgebouw hebben een scherpe, soms absurdistische satire op macht en verandering, terwijl Hotel Argosie een intiem, bijna nostalgisch slotakkoord vormt.

Sterk is de toon: droog, ironisch, met een onderstroom van verloren idealen. Lamprey voelt oud en moe, maar weigert dood te gaan. Kuipers is meester in het laten schuren van mens en stad. Minder sterk: de verhalen missen soms emotionele urgentie; het blijft observerend en beredeneerd, zelden meeslepend.

Als geheel is Lamento’s van Lamprey een intelligente, somber-poëtische intermezzo in de bundel — minder spectaculair dan de mistlanden of Diastima, maar vol rafelige schoonheid voor wie houdt van steden die langzaam in hun eigen verleden wegzinken.

 

Neutraal (Marius Vahlkamp)

Op het eerste gezicht is Neutraal strak en afstandelijk: een stad die neutraliteit tot hoogste goed verheft. Maar wie dieper kijkt, ziet hoe Vahlkamp een geraffineerde dissectie uitvoert van onze drang om veiligheid en rechtvaardigheid te codificeren, en hoe zo’n streven kan ontaarden in ontmenselijking.

• Hospitaal gaat niet alleen over een kil zorgsysteem, maar over het verlies van kwetsbaarheid als moreel kompas. In een wereld waar genezen gelijkstaat aan “functioneren”, wordt menselijkheid gereduceerd tot bruikbaarheid.
• Arsenaal toont hoe neutraliteit de ultieme legitimatie kan worden voor geweld: als niemand schuld draagt, wordt doden een procedure. De stad is een metafoor voor bureaucratische oorlogsvoering en drone-ethiek.
• Animaal breekt de grens tussen mens en dier af, maar stelt vooral de vraag: wie bepaalt waardigheid als empathie niet langer vanzelfsprekend is? De koele blik waarmee het verhaal dit onderzoekt, is zelf een commentaar op morele verdoving.
• Voorvoeltaal laat een samenleving zien die empathie probeert te simuleren om neutraliteit vol te houden — en zo haar laatste menselijke kern verraadt. Het is een subtiel dystopisch portret van data-ethiek, AI en algoritmisch bestuur.

Stilistisch blijft Vahlkamp beheerst, bijna klinisch. Dat is geen gebrek, maar een bewuste keuze: de vorm weerspiegelt de wereld die hij bekritiseert. Juist die droogte legt de morele leegte bloot.

Neutraal is dus geen koude vingeroefening, maar een spiegel voor technocratische samenlevingen die empathie offeren op het altaar van efficiëntie en veiligheid. Het is cerebrale, maar ongemakkelijk actuele SF en misschien wel een van de meest verontrustende steden in de bundel.

 

La’el – verhalen van de kruipers van de nacht (Marie-Louise Hellemons)

Met La’el krijgen we een stad die zindert van mythe en donker verlangen. In vijf verhalen, De vluchteling, De premiejager, De sjamaan, De gouverneur, De schipper, voert Hellemons ons een wereld binnen die tegelijk oeroud en gevaarlijk nieuw voelt. La’el is een nachtpaleis vol schaduwen, waar kruipers sluipen door vergeten tunnels en macht wordt uitgeoefend via fluisteringen en rituelen.

Opvallend is de sfeer: stoffige markten bij fakkellicht, vochtige gewelven, schemerige paleizen waar woorden gevaarlijker zijn dan wapens. Hellemons schrijft gedragen, poëtisch, met sprookjesachtige gruwel. Vooral De sjamaan en De gouverneur ademen fatalisme: traditie en magie wurgen elke poging tot verzet.

Onderliggend speelt een scherp machtsverhaal. La’el vermorzelt vluchtelingen, jager en prooi wisselen, hiërarchie schuilt achter bijgeloof. De kruipers dragen verboden kennis en symboliseren regimes die zich achter traditie verschuilen.

Niet elk verhaal heeft een sterke plot; soms blijft het bij sfeer en fragmenten. Maar wie zich laat meevoeren ontdekt een donkere, symbolisch geladen stad die fluistert over macht, uitsluiting en gevaarlijke rituelen.

 

Kronieken uit Orsenna (Guido Eekhaut)

Eekhaut keert terug naar Orsenna, een stad die hij al in de jaren ’90 bij Babel Publications verkende, en doet dat met zichtbaar plezier én literaire beheersing. De negen verhalen, van Het huwelijk tot De Machine Droomt, vormen samen een caleidoscoop van politieke intrige, vergeten technologie en filosofisch verlangen. Orsenna is geen decor maar een organisme: labyrintisch, oud en tegelijk doordrongen van stille vooruitgang.

Eekhaut excelleert in sfeervolle beschrijvingen: brede esplanades, schimmige gildenhuizen, melancholieke kanalen. Het huwelijk en De transactie tonen hoe macht en liefde elkaar corrumperen; Het Gilde en Het Geloof leggen een onderstroom van spirituele honger bloot; De Machine Droomt is een bijna cybernetische parabel over bewustzijn en vergetelheid.

Onder de oppervlakte onderzoekt hij hoe steden geheugen opslaan: in steen, in instituties, in mythe. Orsenna is tegelijk een machtsapparaat en een droomfabriek: wie er woont, wordt ingekapseld in verhalen die groter zijn dan het individu. Die thematiek geeft deze cyclus gewicht en diepte boven het pure decorbouw.

Niet elk verhaal is even messcherp; soms blijft de plot ondergeschikt aan sfeer. Maar de taal is beheerst, de toon rijp en bedachtzaam. Kronieken uit Orsenna is geen spektakel, maar een stad die langzaam onder je huid kruipt en je laat nadenken over macht, geheugen en identiteit.

 

Lentemeer (Olivier Sted)

Na de historische grandeur van Orsenna voelt Lentemeer als een verstilde adempauze. Sted schetst een meer en zijn omliggende nederzetting in zes losse schetsen, Justus, Nazuma, Natan, Oolke, Tath Smilskaeg en Felix, die samen een mozaïek vormen van kleine levens rond een ogenschijnlijk gewoon water.

De kracht zit in subtiliteit. Sted schrijft eenvoudig maar trefzeker; hij laat veel onuitgesproken en schetst karakters met een paar rake pennenstreken. In Justus voel je jeugdige onzekerheid, in Nazuma het stille verlies van wortels, Tath Smilskaeg en Felix geven een melancholiek randje aan ouder worden en verdwijnen. De stad zelf, of eigenlijk het dorp, komt niet via grootse mythes tot leven, maar via schaduwen, weerkaatsingen en kleine drama’s.

Onder de oppervlakte onderzoekt Sted hoe plaats en identiteit verstrengeld raken: wie blijft, wie vertrekt, wie verdwijnt zonder sporen. Lentemeer is minder groots dan de andere steden, maar des te menselijker.

Het nadeel: sommige verhalen kabbelen; ze missen spanning of dramatische boog. Maar wie gevoelig is voor kleinmenselijke melancholie en de stilte van water, vindt hier een verstild pareltje dat subtiel contrasteert met de uitbundige werelden elders in de bundel.

 

Een dag in het Emporium Universalis (Tais Teng & Roelof Goudriaan)

Na het ingetogen Lentemeer barst hier opnieuw de verbeelding los. Het Emporium Universalis is een groteske, eindeloze warenmarkt waar alles — werkelijk álles — te koop lijkt: magische diensten, vergeten goden, tweedehands eeuwigheid. De negen verhalen, van De piccolo tot De piccolo, reprise, voelen als wandelingen door een surrealistisch koopparadijs waar humor, absurdisme en kosmische logica botsen.

Tais Teng en Roelof Goudriaan combineren speelsheid met bizarre vondsten: een piccolo die werelden opent, een ober die trollen serveert, een schrijvenaar met bavianenkop. Het duo schrijft barok, snel en met een knipoog; je voelt hun plezier in het stapelen van wonderlijke winkeltjes en vreemde personages.

Onderliggend zit hier een scherpe ironie over consumptie en verlangen. Alles is te koop, zelfs tweede kansen, maar wie koopt verliest gaandeweg zichzelf. De verhalen zijn ook een ode aan verhalenvertellers: handelaren in dromen die meer beloven dan ze kunnen leveren.

Niet elk stuk heeft narratieve spanning; sommige zijn eerder literaire curiosa dan afgeronde vertellingen. Maar de levendigheid en fantasie zijn onweerstaanbaar. Het Emporium is een kermis van ideeën: chaotisch, bij vlagen overdadig, maar onvergetelijk en een vrolijk tegengewicht voor de meer bedachtzame steden in de bundel.

 

Verhalen van Verre (Rebecca Palmas)

Palmas kiest voor verstilde, emotioneel geladen vertellingen rond een verre, niet precies benoemde stad. De vier verhalen, Dag van Vernieuwing, Eerste Les, Afscheid en Gebroken Beloften, voelen als brieven uit een plek waar tijd traag stroomt en afscheid onafwendbaar is.

De kracht zit in eenvoud en emotionele precisie. Palmas schrijft helder en ongeforceerd; elke scène krijgt net genoeg detail om sfeer te scheppen, nooit te veel. Dag van Vernieuwing ademt hoop en breekbaarheid, Eerste Les onderzoekt de prijs van volwassen worden, Afscheid en Gebroken Beloften tonen liefde en verlies zonder sentiment.

Onder de oppervlakte gaat het hier over migratie en herinnering: hoe we vertrekken, terugkeren of merken dat de plek die we verlaten nooit meer dezelfde wordt. De stad is minder concreet dan elders in de bundel, maar functioneert als emotionele ruimte, een spiegel voor heimwee en verandering.

Wie spektakel zoekt, vindt dit wellicht te stil; Palmas weigert barok of plotgedreven actie. Maar wie openstaat voor intieme, sobere vertellingen wordt beloond met zachte melancholie en een subtiele resonantie die nawerkt wanneer de drukte van andere verhalen is weggeëbd.

 

Étrange 34 (Mike Jansen)

Waar veel bijdragen in deze bundel een stad bouwen, trekt Jansen het perspectief radicaal open: Étrange 34 is geen stad maar een volledig zonnestelsel, ver voorbij de menselijke ruimte, waar exploratie, handel en overleven nieuwe betekenissen krijgen. Deze tien verhalen, van Aankomst tot Tienkamp, vormen samen geen losse schetsen, maar een kosmisch mozaïek waarin wetenschap, mythologie en menselijke moraal botsen.

Op de oppervlakte lees je avonturen: ontdekking van vreemde biosferen, handel met obscure culturen, ontmoetingen met wezens die ons begrip tarten. Maar onder de laag van SF-spektakel broeit veel meer. Jansen onderzoekt de ethiek van kolonisatie: elke landing is ook een inbreuk, elke deal een machtsverhouding. Hij toont hoe menselijkheid verschuift in een grensgebied waar wetten verdampen en overleven primeert. In Eten of gegeten worden wordt dat lijfelijk en beangstigend; Nullveld en Kernachtig tonen existentiële leegte en identiteitsverlies; Schuld en boete legt morele rekenschap bloot in een universum zonder vaste morele bakens.

Sterk is ook hoe Étrange 34 zich gedraagt als een soort levende archipel van verhalen. Elke planeet of locatie is een spiegel voor een ander facet van de menselijke drang: nieuwsgierigheid, hebzucht, schuld, verzet, spel. Het zonnestelsel zelf wordt zo een metafoor voor de eindeloze uitdijing van menselijke verlangens en de gevaren van ongebreidelde expansie.

Stilistisch is Jansen beheerst maar rijk; hij schakelt soepel tussen technische geloofwaardigheid en poëtische verontrusting. Waar sommige verhalen in eerdere lezing vooral schetsmatig leken, blijken ze juist fragmenten van een groter geheel: kleine vensters op een kosmos die weigert volledig verklaard te worden.

Het geheel voelt daardoor niet meer als losse episodes maar als een volwassen, bijna literaire space opera over grenzen en grensoverschrijding. Étrange 34 is een passende climax voor de bundel: groots in schaal, filosofisch geladen, en tegelijk avontuurlijk genoeg om te vermaken. Het toont hoe Nederlandse SF niet hoeft te kiezen tussen hard science en diepe thematiek — Jansen laat zien dat beide elkaar kunnen versterken en zo een werkelijk vreemde, maar overtuigende toekomst scheppen.

 

Met Vreemde Steden, Bijzondere Oorden II levert EdgeZero een bundel af die laat zien hoe volwassen de Nederlandstalige fantastische literatuur inmiddels is. Waar deel I vooral sprankelde van nieuwsgierigheid en experiment, straalt dit tweede deel meer zelfvertrouwen en vakmanschap uit. De redacteuren durven langere cycli en ambitieuze universa te brengen; van het intieme Torbelhaven tot de barokke mistlanden, van de cerebrale koude van Neutraal tot de kosmische reikwijdte van Étrange 34.

Het boek is niet vlekkeloos. Er zitten verhalen bij die vooral sfeer schetsen zonder echte spanning, en sommige auteurs herhalen bekende trucs. Maar de variatie is indrukwekkend: introspectieve reizen naast pulpende ruimte-avonturen, poëtische mythen naast harde ideeën-SF. Belangrijker: veel bijdragen tonen dat Nederlandse en Vlaamse fantastiek zich niet langer hoeft te verschuilen achter anglicismen of halfslachtige werelden; hier wordt met lef en literaire ambitie gebouwd.

Wie een volledig gelijkmatig niveau verwacht, zal soms struikelen; wie zich echter laat meenemen door de grillige tocht langs meren, markten, havens en verre zonnestelsels, ontdekt een bonte en volwassen staalkaart van het genre. Deel II bewijst dat het concept “vreemde steden” nog lang niet is uitgeput. Integendeel, het groeit mee met zijn schrijvers, en met de verbeeldingskracht van een hele scene.

 

Petra Swaelmans
Horror recensente en Wednesday look-alike

 

Ik kreeg nog de vraag van een kennis: wat vond jij het beste uit de bundel? Nou …

Mijn top 5:

1. Étrange 34 – Mike Jansen
   Groots en kosmisch: een volledig zonnestelsel als morele speeltuin én nachtmerrie. Hard SF met filosofische diepte en zinderend avontuur.
2. De mistlanden van de equinox – Jaap Boekestein & Tais Teng
   Barok, uitzinnig en vol taalplezier. Een hallucinante droomwereld waar mythe, humor en kosmisch absurdisme samenkomen.
3. Neutraal – Marius Vahlkamp
   Koud en conceptueel briljant: een dystopie over technocratie en empathieverlies, subtiel en ongemakkelijk actueel.
4. Torbelhaven – Laura Scheepers
   Intiem en atmosferisch: een havenstad vol sluipwegen en stille tragedies, prachtig klein gehouden na alle bombast.
5. La’el – Marie-Louise Hellemons
   Broeierig en mythisch: rituelen, macht en uitsluiting in een nachtelijke stad vol fluisteringen en gevaarlijke tradities.

(Eervolle vermelding: het speelse en chaotische Emporium Universalis, een kermis van verbeelding en satire.)